سعادت گرایی در مکاتب اخلاقی سقراط،افلاطون،ارسطو

همه انسان‏های صاحب اندیشه در پی سعادت هستند، ولی در چیستی «سعادت» و نیز در چگونگی و مسیر دست‏یابی به آن، گفته‏ها و راه‏کارها و مسیرهایی را بیان می‏کنند که به ندرت، یکی است. گفته‏های آنان و شیوه‏های ارائه شده آن‏قدر متفاوت و متضاد و گاهی متناقض هستند که همگی گواه بر دشواری شناخت چیستی سعادت‏اند. قابل تأمّل‏تر و جالب‏تر آنکه گویا همه انسان‏ها سعادت را شناخته و راه رسیدن به آن را پیدا کرده‏اند، در حالی که در تعریف «سعادت» وفاقی مشاهده نمی‏شود و آن‏قدر بر سر مفهوم و مصداق آن و بیان چیستی‏اش تفاوت دیدگاه وجود دارد که برخی از آنها دارای تقابل تضاد و حتی تناقض هستند.

تاریخ بشریت پر است از انسان‏هایی که در جست‏وجوی سعادت بوده‏اند. اما سؤال اصلی این است که آیا کسی ماهیت سعادت را شناخته است؟ و آیا انسانی به وادی سعادت قدم گذاشته و در عمل، برای کسب سعادت توفیقی به دست آورده است؟

یكی از مكاتب و دیدگاه‎های واقع‎گرایانه در اخلاق كه سابقه‎ای به درازای پیدایش نظریات اخلاقی دارد، دیدگاه سعادت‎گرایانة حكمای یونان باستان است. مدافعان این مكتب اختلافات فراوانی با یكدیگر دارند اما وجه مشترك همه آنان این است كه همگی وصول به «سعادت و كمال» را به عنوان غایت‌الغایات اخلاق و احكام اخلاقی معرفی كرده‎اند. از نظر سعادت‎گرایان منشأ ارزش‎های اخلاقی، و ریشة همه فضایل و رذایل اخلاقی در سعادت و كمال نهفته است. هر چند در این كه مصداق سعادت و كمال انسان چیست، با یكدیگر اختلافات فراوانی دارند. همچنین بعضی از آنان بیشتر روی «كمال» تكیه كرده و «سعادت» را لازمة كمال دانسته‎اند و برخی دیگر بر «سعادت» تكیه كرده و البته سعادت را ملازم با كمال دانسته‎اند. همچنین برخی از آنان بیشتر به جنبه‎های معنوی اهمیت داده‎اند و بعضی دیگر جهات مادی را برتری داده‎اند. افزون بر این برخی از سعادت‎گرایان بر مسأله حیات اخروی هم تكیه كرده‎اند و حتی آن را اصل دانسته‎اند و بعضی نیز چندان توجهی به حیات اخروی نكرده‎اند.

از میان اندیشمندان مختلفی كه از این دیدگاه دفاع كرده‎اند ما به بررسی اجمالی دیدگاه سه تن از مهم‎ترین و مشهورترین آنان كه همگی از طراحان اصلی این نظریه به شمار می‎روند اكتفا می‎كنیم: یعنی سه فیلسوف بزرگ یونان باستان: سقراط، افلاطونو ارسطو. نظریات اخلاقی این سه تن از آن زمان تاكنون همواره مورد مخالفت‎ها و موافقت‎های فراوانی از سوی اندیشمندان غرب و شرق بوده است. اندیشه اخلاقی این سه فیلسوف،‌ مانند بسیاری دیگر از اندیشه‎های آنان، هم در فیلسوفان بعدی غرب تأثیرات فراوانی داشته است و هم در میان فیلسوفان و اندیشمندان اخلاقی عالم اسلام تأثیرات غیر قابل انكاری بر جای نهاده است.