طنز , ماهیت و ویژگیهای آن در ادب فارسي

طنز حقیقتی است تلخ،‌ دشوار، سخت و غیرقابل پذیرش برای آن کسی که سوژة‌ طنز قرار می‌گیرد. این حقیقتی که او نمی‌پذیرد برای اینکه ما به او زودتر بفهمانیم و تأثیر در او ایجاد کنیم، لذا متقاعدش کنیم که این عیب را شما دارید، می‌آییم همراه با لطافت کاری و ظرافت و نازک کاری ویژه‌ای در قالب طنز می‌گوییم .

اصولاً خاستگاه طنز از آنجا آغاز مي شود که رعايت حقوق ديگران نشود و آزادي توام با مسئوليت مورد تعدي واقع شود و بي بند و باري و هرج و مرج به عنوان آزادي تبليغ گردد و نظام جامعه در مسير طبيعي خود مورد تهديد قرار گيرد ستم و تجاوز در اشکال گوناگون چهره نمايد و مناديان آزادي ، خود عاملان بدبختي فکر و انديشه و آزادي گردند و ترقي و اعتلا جاي خود را به انحطاط و سقوط دهد و پويايي انديشه و حرکت ناشي از آن ، کم کم به رکود انجامد .

در حقيقت طنز اعتراض است بر نارسايي ها و نابساماني ها و بي رسمي ها که در يک جامعه وجود دارد و گويي جامعه و مسئولان امر نمي خواهند اين اعتراض ها را مستقيم و بي پرده بشنوند .

استاد زرين کوب مي نويسد : « هر يک از نابساماني ها و بي رسمي ها ممکن است سببي باشد براي پيدايش هجو و هزل يا طنز اجتماعي . طنز هر چند با شوخي و خنده همراه است اما نقدي است جدي بر نارسايي ها و اشکالات اجتماعي ، که قصد سازندگي و اصلاح دارد نه سوزندگي و تخريب .

و دکتر آرين پور در نقد بودن طنز مي نويسد : « طنز نويسي بالاترين درجه نقد ادبي است به شرط آن که حوادث و چهره ها را دگرگون نکند » (17)

و نيز در خنده ناک و شوخ طبعي بودن آن مي نويسد : « مبناي طنز بر شوخي و خنده است ، اما اين خنده ، خنده شادماني و شوخي نيست خنده اي است تلخ و جدي و دردناک و همراه با سرزنش و سر کوفت و کمابيش زننده و نيشدار که با ايجاد ترس و بيم ، خطاکاران را به خطاي خود متوجه مي سازد و در مقام تشبيه مي توان گفت که قلم طنز نويس کارد جراحي است نه چاقوي آدم کشي . با همه تيزي و برندگيش ، جانکاه و موذي و کشنده نيست بلکه آرام بخش و سلامت آور است . زخمهاي نهاني را مي شکافد و عفونت را مي زدايد و بيمار را بهبود مي بخشد » (18)
بنابراين هدف طنز « به طور کلي ، تنبّه و توجه دادن افراد يا جامعه به معايب و مفاسد خود ، تحقير و کوبيدن رذايل اخلاقي ، رشد فضايل اخلاقي و در يک کلام تزکيه و تهذيب و اصلاح و به تکامل رساندن اجتماع است » (19)
و دکتر بهزادي در علل خاستگاه طنز مي نويسد : « متأسفانه ، در چهارده قرن گذشته ، غالب زمامداران ، آرامش روح و شادماني خاطر خويش را در کسب تعلقات دنيوي مي جستند و با ريختن خون بي گناهان و بردن عرض و آبروي ديگران بر مسند قدرت قرار مي گرفتند و خداوند ، دين ، عدالت و اخلاق ، ابزار و وسايلي مي شدند در دست آنان ، براي فريب دادن مردم مظلوم » (20)

و اضافه مي کند : « اين طنزها مولود هوس هاي زشت طنز پردازان ، در جهت خوار شماري ارزش هاي ديگران نيست بلکه تلاش روشنفکرانه و وطن پرستانه اي است ، به منظور ايجاد انگيزه و تفکر در مردم بي تفاوت و کم

فرهنگ ، تا بهتر ببينند و بيشتر بينديشند و ناهنجاري هاي رايج در جامعه را تشخيص دهند  (21)